Juryrapport
Poëzievertaalwedstrijd editie 2015
U, de inzenders van een
vertaling in deze wedstrijd, heeft kennis genomen van de beoordelingscriteria
doe de jury zou gaan hanteren; die criteria hoef ik hier niet te herhalen. De
jury heeft de inzendingen getoetst aan deze criteria. Daarnaast kwamen bij het
lezen van de inzendingen een aantal wat ik zou willen noemen “aandachtspunten”
naar boven, uitdrukkingen of zinsconstructies waar sommige inzenders moeite mee
hadden of, zo moesten we helaas constateren, de mist ingingen, ernaast zaten en
dus fout vertaalden. Om wille van de tijd zal ik hier niet al die
aandachtspunten noemen, een bloemlezing moet volstaan.
Het gedicht heeft ook nu weer
een titel, Song. Alle inzenders, op twee na, hebben mijn
waarschuwing van voorgaande jaren dat de titel deel uitmaakt van het gedicht en
dus ook vertaald moet worden, ter harte genomen. Tot degenen die de titel
vergeten waren, zou ik willen zeggen “jammer!” De meeste inzenders kozen voor
de vertaling ‘lied’, maar het is geen ‘gezang’ of ‘lofzang’.
Er waren maar weinig echt moeilijke
woorden in het gedicht. De field bee van regel 2 werd in de meeste
gevallen een ‘veldbij’, maar volgens de Dikke Van Dale bestaat die niet in het
Nederlands. Het gaat om een bij die zijn cel verlaat om honing te zoeken, en
dat beestje noemen we een ‘werkbij’ of ‘honingbij’. Wat ook veel voorkwam was
‘wilde bij’, alsof er ook tamme bijen zijn.
Het gedicht heeft rijm,
wat we noemen “omarmend rijm”, waarbij de eerste en vierde regel van elke
strofe rijmen en als het ware de twee tussenliggende regels die met elkaar
rijmen ‘omarmen’, schematisch uitgedrukt a-b-b-a. Hoewel dit rijmschema in de
vertaling moeilijk te realiseren is, zijn een groot aantal inzenders daarin
geslaagd. Eventueel kies je voor een ander rijmschema, als je dat beter
uitkomt, maar wat beslist niet kan is dat je in de eerste drie strofen drie
verschillende rijmschema’s hanteert, om te eindigen met helemaal geen rijn in
de vierde strofe.
Het gebruik van rijm leidde in enkele
gevallen ook tot rijmdwang, een van de beoordelingscriteria van de jury,
waarmee bedoeld wordt “het gebruik van een woord om wille van het rijm, zonder
dat dat woord in het origineel voorkomt.” Zo gaf ‘winter-cel’ vaak aanleiding
tot het rijmwoord ‘vel’, maar heeft een bij wel een vel? Andere vreemde
rijmwoorden waren ‘katapult’ (als rijm voor ‘ongeduld’); ‘diamant’ en
‘regenbogen’ voegen een extra-beeldspraak toe die er in het origineel niet is.
Er zitten twee belangrijke herhalingen
in het gedicht, en volgens een van de beoordelingscriteris, moeten
dergelijke herhalingen in de vertaling gehandhaafd blijven, of (en dat kan ook)
door een soortgelijke herhaling vervangen worden. Tot driemaal toe begint de
dichter een strofe met hetzelfde woord, love. Derhalve een sleutelwoord
in het gedicht, en dan ligt het voor de hand dat in de vertaling die drie
strofen ook met dat woord beginnen. De jury heeft helaas moeten constateren dat
dit maar weinige inzenders gelukt was. Maar er is meer.
De dichter begint strofe 1 en
strofe 2 op identieke wijze: Love has crept into her sealed heart (reg.1)
en Love has crept into her summery eyes (reg.4), terwijl reg.13 daar een
variant op is, na tussenkomst van de bij in strofe 3. Ik ga hier nu niet interpreteren,
maar de herhaling van heet begin van regels 1 en 4 moet ook in de vertaling
behouden blijven, en maar al te vaak werd daarvan afgeweken, meestal om wille
van het rijm.
Tenslotte, het woord love zelf.
Vertalen we ‘liefde’ of ‘de liefde’? Naar het oordeel van de jury is het
lidwoord hier in het Nederlands onontbeerlijk, maar helaas ontbreekt de tijd om
dit te beargumenteren.
De
jury heeft besloten drie prijzen toe te kennen, een eerste, een tweede en een
derde prijs. Maar eigenlijk verdienen alle inzenders een prijs, omdat zij het
hebben aangedurfd dit toch niet gemakkelijke gedicht te vertalen en dan ook nog
die vertaling hebben durven insturen. Proficiat, inzenders.
Zo aanstonds hoort u wie van de
inzenders de prijzen in de wacht gesleept hebben. De wethouder zal hun namen
bekend maken (ik ken ze nog steeds niet) en de prijzen uitreiken. Maaar ik wil
nu alvast iets zeggen over de bekroonde inzendingen.
Geen van de inzendingen was
geheel foutloos, ook die van de winnaars niet. De derde prijs gaat naar
de inzender die in haar of zijn vertaling het rijmschema wist te handhaven
zonder dat er van rijmdwang sprake was (we namen maar even het ‘vel’ van de bij
voor lief), haar of zijn vertaling leest makkelijk, en leest als een echt
gedicht.
De tweede prijs gaat naar de inzender die in haar of zijn vertaling,
net als de derde-prijswinnaar, het rijmschema en de herhaling van love behouden
heeft, het heeft over een ‘werkbij’ in plaats van ‘veldbij’, maar door een
mindere laatste strofe de eerste prijs moet laten inzender nr 6. De jury was
unaniem van mening dat deze inzending de eerste prijs verdient, met een
prachtige en poëtisch zeer verwantwoorde slotstrofe, maar ook met handhaving
van het moeilijke rijmschema en de herhaling van love, ‘de liefde’;
de ‘werkbij’ is en blijft het hele gedicht door het vehikel van de liefde van
de ik-persoon. Oordeelt u straks zelf maar als de winnaar of winnares de
vertaling voorleest.
Dan vraag ik nu de wethouder de
prijzen uit te reiken en na de prijsuitreiking mogen de winnaars en/of
winnaressen hun vertaling voorlezen.
28 januari 2015
Het originele gedicht van D.H. Lawrence uit 1914
Song
Love has crept into her sealed heart
As a field bee, black and amber,
Breaks from the winter cell, to clamber
Up the warm grass where the sunbeams start.
Love has crept into her summer eyes,
And a glint of colored Sunshine brings
Such as his along the folded wings
Of the bee before he flies.
But I with my ruffling, impatient breath
Have loosened the wings of the wild young sprite;
He has opened them out in a reeling flight,
And down her words he hasteneth.
Love flies delighted in her voice:
The hum of his glittering, drunken wings
Sets quivering with music the little things
That she says, and her simple words rejoice.
(David Hockney: 'Mum')