vrijdag 30 januari 2015

Juryrapport Gooise Poezie vertaalwedstrijd 2015


Juryrapport Poëzievertaalwedstrijd editie 2015

U, de inzenders van een vertaling in deze wedstrijd, heeft kennis genomen van de beoordelingscriteria doe de jury zou gaan hanteren; die criteria hoef ik hier niet te herhalen. De jury heeft de inzendingen getoetst aan deze criteria. Daarnaast kwamen bij het lezen van de inzendingen een aantal wat ik zou willen noemen “aandachtspunten” naar boven, uitdrukkingen of zinsconstructies waar sommige inzenders moeite mee hadden of, zo moesten we helaas constateren, de mist ingingen, ernaast zaten en dus fout vertaalden. Om wille van de tijd zal ik hier niet al die aandachtspunten noemen, een bloemlezing moet volstaan.

Het gedicht heeft ook nu weer een titel, Song. Alle inzenders, op twee na, hebben mijn waarschuwing van voorgaande jaren dat de titel deel uitmaakt van het gedicht en dus ook vertaald moet worden, ter harte genomen. Tot degenen die de titel vergeten waren, zou ik willen zeggen “jammer!” De meeste inzenders kozen voor de vertaling ‘lied’, maar het is geen ‘gezang’ of ‘lofzang’.

Er waren maar weinig echt moeilijke woorden in het gedicht. De field bee van regel 2 werd in de meeste gevallen een ‘veldbij’, maar volgens de Dikke Van Dale bestaat die niet in het Nederlands. Het gaat om een bij die zijn cel verlaat om honing te zoeken, en dat beestje noemen we een ‘werkbij’ of ‘honingbij’. Wat ook veel voorkwam was ‘wilde bij’, alsof er ook tamme bijen zijn.

Het gedicht heeft rijm, wat we noemen “omarmend rijm”, waarbij de eerste en vierde regel van elke strofe rijmen en als het ware de twee tussenliggende regels die met elkaar rijmen ‘omarmen’, schematisch uitgedrukt a-b-b-a. Hoewel dit rijmschema in de vertaling moeilijk te realiseren is, zijn een groot aantal inzenders daarin geslaagd. Eventueel kies je voor een ander rijmschema, als je dat beter uitkomt, maar wat beslist niet kan is dat je in de eerste drie strofen drie verschillende rijmschema’s hanteert, om te eindigen met helemaal geen rijn in de vierde strofe.

Het gebruik van rijm leidde in enkele gevallen ook tot rijmdwang, een van de beoordelingscriteria van de jury, waarmee bedoeld wordt “het gebruik van een woord om wille van het rijm, zonder dat dat woord in het origineel voorkomt.” Zo gaf ‘winter-cel’ vaak aanleiding tot het rijmwoord ‘vel’, maar heeft een bij wel een vel? Andere vreemde rijmwoorden waren ‘katapult’ (als rijm voor ‘ongeduld’); ‘diamant’ en ‘regenbogen’ voegen een extra-beeldspraak toe die er in het origineel niet is.

Er zitten twee belangrijke herhalingen in het gedicht, en volgens een van de beoordelingscriteris, moeten dergelijke herhalingen in de vertaling gehandhaafd blijven, of (en dat kan ook) door een soortgelijke herhaling vervangen worden. Tot driemaal toe begint de dichter een strofe met hetzelfde woord, love. Derhalve een sleutelwoord in het gedicht, en dan ligt het voor de hand dat in de vertaling die drie strofen ook met dat woord beginnen. De jury heeft helaas moeten constateren dat dit maar weinige inzenders gelukt was. Maar er is meer.

De dichter begint strofe 1 en strofe 2 op identieke wijze: Love has crept into her sealed heart (reg.1) en Love has crept into her summery eyes (reg.4), terwijl reg.13 daar een variant op is, na tussenkomst van de bij in strofe 3. Ik ga hier nu niet interpreteren, maar de herhaling van heet begin van regels 1 en 4 moet ook in de vertaling behouden blijven, en maar al te vaak werd daarvan afgeweken, meestal om wille van het rijm.

Tenslotte, het woord love zelf. Vertalen we ‘liefde’ of ‘de liefde’? Naar het oordeel van de jury is het lidwoord hier in het Nederlands onontbeerlijk, maar helaas ontbreekt de tijd om dit te beargumenteren.

De jury heeft besloten drie prijzen toe te kennen, een eerste, een tweede en een derde prijs. Maar eigenlijk verdienen alle inzenders een prijs, omdat zij het hebben aangedurfd dit toch niet gemakkelijke gedicht te vertalen en dan ook nog die vertaling hebben durven insturen. Proficiat, inzenders.

Zo aanstonds hoort u wie van de inzenders de prijzen in de wacht gesleept hebben. De wethouder zal hun namen bekend maken (ik ken ze nog steeds niet) en de prijzen uitreiken. Maaar ik wil nu alvast iets zeggen over de bekroonde inzendingen.

Geen van de inzendingen was geheel foutloos, ook die van de winnaars niet. De derde prijs gaat naar de inzender die in haar of zijn vertaling het rijmschema wist te handhaven zonder dat er van rijmdwang sprake was (we namen maar even het ‘vel’ van de bij voor lief), haar of zijn vertaling leest makkelijk, en leest als een echt gedicht.

De tweede prijs gaat naar de inzender die in haar of zijn vertaling, net als de derde-prijswinnaar, het rijmschema en de herhaling van love behouden heeft, het heeft over een ‘werkbij’ in plaats van ‘veldbij’, maar door een mindere laatste strofe de eerste prijs moet laten inzender nr 6. De jury was unaniem van mening dat deze inzending de eerste prijs verdient, met een prachtige en poëtisch zeer verwantwoorde slotstrofe, maar ook met handhaving van het moeilijke rijmschema en de herhaling van love, ‘de liefde’; de ‘werkbij’ is en blijft het hele gedicht door het vehikel van de liefde van de ik-persoon. Oordeelt u straks zelf maar als de winnaar of winnares de vertaling voorleest.

Dan vraag ik nu de wethouder de prijzen uit te reiken en na de prijsuitreiking mogen de winnaars en/of winnaressen hun vertaling voorlezen.

28 januari 2015
 
Het originele gedicht van D.H. Lawrence uit 1914

Song

Love has crept into her sealed heart
As a field bee, black and amber,
Breaks from the winter cell, to clamber
Up the warm grass where the sunbeams start.

Love has crept into her summer eyes,
And a glint of colored Sunshine brings
Such as his along the folded wings
Of the bee before he flies.

But I with my ruffling, impatient breath
Have loosened the wings of the wild young sprite;
He has opened them out in a reeling flight,
And down her words he hasteneth.

Love flies delighted in her voice:
The hum of his glittering, drunken wings
Sets quivering with music the little things
That she says, and her simple words rejoice.
 
 



 







 


 
 



 
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 

donderdag 8 januari 2015

Een volk dat voor tirannen zwicht

Allen, die hier tesamen zijn,
de levenden, de doden,
de handbreed, die ons scheidt, is klein,
wij zijn tesamen ontboden voor het gericht ...

Gedenk de liefste, die hier ligt,
de broeder, vrind of vader,
maar gun Uw ogen wijder zicht,
aanzie het land en alle mens tegader,
hoor dit bericht:

Wij staan tesaam voor het gericht
voor goed of kwaad te kiezen,
een volk dat voor tirannen zwicht,
zal meer dan lijf en goed verliezen,
dan dooft het licht.

(Hendrik Mattheus van Randwijk, 1906-1966,
dichter, prozaschrijver, verzetsheld, journalist)